"Қызымыз" деп шақырса, Түркістанға қызмет етер едім": Танымал суретшімен сыр-сұқбат

«Суретшінің мақсаты - адам жанының тереңдігін жарықтандыру» дейді, енді біреу «Суретші өз туындысының Құдайы секілді, тудырады бірақ көрінбейді» депті. Жалпы бейнелеу өнері әркімге қона бермейтін, тылсымға толы шығармашылықтың түрі. Әр картинаға үңілгенде жай бейне емес, суретшінің жанын көруге болатыны аян. Біздің бүгінгі кейіпкеріміздің еңбектерінен де оның нәзік және жайдары болмысын танитындаймыз.

Менің бүгінгі кейіпкерім – Қазақстанның мәдениет қайраткері, батик өнерін дәріптеуші, суретші Камила Жапалова.

Қарашаш Есенбай: Қайырлы күн, Камила ханым! Сізбен сұқбаттасу қиын болып кетті, бірнеше күн бұрын Нұр-сұлтан қаласында, кейін туған жеріңіз Түркістанға барып қайттыңыз. Әңгімемізді осы іссапардан бастасақ...

Камила Жапалова: Иә, оныңыз рас соңғы он күндікте сұқбаттасуға мүмкіндік болмай кетті. Астанада «Атамекен» ұйымдастырған көрмеде болдық. Алдында «Қазақстанның үздік тауары» республикалық көрме-байқауы – 2019-ға қатысып, Атырау қаласында бас жүлде алған болатынмын. Сосын бізді Астанаға шақырды. Онда біршама кәсіпкерлер мен суретшілермен танысып, бірлесе жұмыс істеуге ұсыныстар алып қайттық. Ол көрме негізінен кәсіпкерлердің арасында арнайы өтті.

Қарашаш Есенбай: Негізі өзіңіз суретшісіз, бірақ оның ішінде батик өнері арқылы халыққа жақсы таныссыз.Астанаға да осы өнеріңізбен барып келдіңіз, жалпы бұл өнерге қалай келдіңіз?

Камила Жапалова: Батик өнеріне бір көргеннен ғашық болдым!Алғаш Шымкент қаласында оқып жүргенде мұғалімімнен "батик" туралы естідім. Бұл өнердің атын естігеннен кейін, тіпті оның қандай боларын білмесем де аңсарым ауды. Шым қаладағы училищені бітірген соң бізді Санкт-Петербургқа жолдамамен оқуға жіберді. Сонда батик өнерін оқып, меңгеріп келдім. Ал, елге келген соң бұл өнерге ұлттық бояу беріп, ою-өрнектер қосып, жылы түстермен жаңа реңк бердім.

Негізі бұл өнер Қытай, Индонезия елдерінен бастау алған ғой. Бірақ менің жасаған туындыларымды көрген қытайлықтар «Қандай өнер? Қандай техникамен жасалды?» деп таң қалған болатын.

Қарашаш Есенбай: Сіз батикке ұлттық нақышты қосу арқылы басқаша бояу берген сияқтысыз?

Камила Жапалова: Ия, қазақтың ою-өрнегін жылы түстермен бердім. Бұл батиктің әуелдегі формасына жаңа леп бергендей. Осы өнерімнің ірі жетістігі - Америкадағы Нью-Йорк қаласындағы көрмеге қатысуым. Онда батик өнерін Америкада тұңғыш рет қазақша нақышта көрсетті деген марапат беріп, алтын медаль тақты.

Қарашаш Есенбай: Керемет! Өзіңіз батик өнерін жай ғана салып қоймай, дизайнын ойлап орамал, киім дегендей дүниелер жасап жүрсіз. Көп суретшілер «Картинам сатылса...» деп күтіп отырады, оның жанында киімнің сұранысқа ие екені рас. Бұл идея қалай келді?

Камила Жапалова: Әрбір адамға өмірінде болған дағдарыстар жаңа күшінің ашылуына сеп болады. Кейбірі ондай сәтте сынып қалуы да мүмкін, бірақ өзім ондай уақытта күш жинап, шабыт аламын. Рас айтасыз, картинаны көп адам күнде ала бермейді. Сондықтан батик өнерінде салған туындыларымды орамал етіп шығара бастадым. «BatikKami» деген атаумен бренд қалыптастырып, жібек матаға қазақи нақыштағы өрнектермен көмкерілген орамалдар жақсы сұранысқа ие болды. Қазір бүкіл дүниежүзінде сатылып жатыр, әсіресе біздің мәдениетімізге қызығушылар, сосын шетелді тұратын қазақтар жиі сұраныс береді. Кейін орамалдармен қоса, көйлектер тігетін болдым.

Бұрындары картиналарыммен де жиі көрмелерге шығып жүретінмін, қазір енді дизайнерлік бұйымдарыммен де байқауларға қатысып жүрмін. Десе де жаным суретші болғандықтан, шынымды айтсам, картина салған қаттырақ ұнайды.

Қарашаш Есенбай: Әсіресе шетелдегілер жиі тапсырыс береді деп қалдыңыз, ал, еліміздің тұрғындарының сұранысы қаншалықты?

Камила Жапалова: Біздің көйлектеріміз бір дана, яғни эксклюзив болып шығады.Бір көйлектің өзі бір адамға ғана арналып ұзақ уақыт тігіледі.Өйткені алдымен суретін салу, одан кейін дизайнын жасау, сосын тігу деген бір қатар жұмыстары бар. Бір көйлекті тігу шамамен 10 күнді құрайды. Сондықтан бағасы да қымбаттау, орта есеппен алғанда 100 мың теңгеге жақын. Дегенмен ол басқа отандық брендтермен салыстырғанда орташа баға деп ойлаймын (күліп).

Қарашаш Есенбай: Көйлектермен бірге шапан да тігіп жүргеніңізді көрмеден байқап қалдым. Шапан соңғы бір-екі жылда трендке айналды ғой, ал батик салынған шапандарды тігу қанша уақыт алады және қандай матадан тігесіз?

Камила Жапалова: Шапандардың ішкі жағын жібектен, сыртын қалыңдау матадан тігемін. Ол да авторлық жұмыстар, жалпы мен тек эксклюзив киімдер тіккендіктен маталарды көп алмаймын. Сол үшін де олардың бағасы қымбатқа шығып кетеді. Тек бір-екі шаман ғана тігемін. Бір жағынан көп тігуге уақытта тапшы.

Қарашаш Есенбай: Мата демекші, бізде көбі шетелден алдырады. Өзіңіз жібек маталарды қайдан аласыз?

Камила Жапалова: Матаға тапсырыс беремін, негізі көйлектер мен шапанға қаладан табуға болады. Ал жібек матаны интернеттен аламын. Көбінде Өзбекстан, Қытай, Дубайдан алдыруға тырысамын. Өйткені ол жақтардың бағасы қолжетімді.

Қарашаш Есенбай: Киім дизайнымен толыққанды айналысуға сіздің сабақ беріп, ғылым жолында жүріңізде себеп шығар? Шәкірттер тәрбиелеп жүрсіз, қазіргі жастардың батик өнеріне деген қызығушылықтары қандай?

Камила Жапалова: Батик өнеріне жас та, кәрі де көрген бойда қызығып тұрады ғой. Бірақ салу оңай емес, өйткені қате кетіп қалса оны жөндей алмайсың. Сондықтан өте ұқыпты, епті болу керек. Жастардың ішінде осы өнермен айналысып жүргендері бар, дегенмен оларға әлі де ізденіскерек. Тағы бір айта кетерлігі, батик салатын құралдар қымбат. Жастардың көбі батикка еліктеп айналысуға тырысады, бірақ олар батик ережелері бұзылмайтынын, оның өзінің бабы, жолы бар екенін ұғынса.

Қарашаш Есенбай: Өткенде желіден "Менің жобамды ұрлап алды",- деген жазбаңызға көзім түсті. «Сұлулық әлемді құтқарады» деген атаумен бірнеше жылдан бері өткізіп жүрген суретшілердің халықаралық симпозиумын тағы біреу дәл осы атаумен өткізіп жатқан сыңайлы. Осы даудың басы қайдан шықты?

Камила Жапалова: Иә, ол туралы желіде жазғаным бар. Енді бұл іске шындап кірісу керек пе деп ойлап жүрмін. Себебі бұл менің салмақты жобаламның бірі. Жыл сайын Атыраудың қала күніне арнап "Сұлулық әлемді құтқарады" атты Халықаралық суретшілер симпозиумын ұйымдастырып жүргенмін. Сонда көмекшім болып жүрген талдықорғандық Ермұхан Жүнісхан деген кісі маған айтпай, ескертпей, дәл осы атаумен жоба өткізетінін жазып қойыпты. Мұны өткен жылы авторлық жоба ретінде қорғатқанмын. Ермұхан деген кісі де суретші, дизайн баспасында жұмыс істейді.

Бұл әрекеті үшін сотқа беремін деп ойлап жүргенмін, бірақ ол басқа қалада, ал мен Атыраудамын. Бір жағынан «маған жарнама жасап жүр ғой» деп күліп қоямын. Оның үстіне қазақтың баласы ғой, «өнеріміз өрлей берсін» деп өзімді сабырға шақырдым.

Қарашаш Есенбай: Көпшілік сурет өнерінің тылсым дүние деп жатады, өзіңіздетылсым күштермен байланыс бар деп есептейсіз бе?

Камила Жапалова: Әрине, Құдайдың берген қабілетін болғаннан кейін, өнер адамдары кішкене өзгеше адамдар. Бұрын аса мән бермейтін едім, дегенмен жұмыс істеп отырғанда немесе қиналып жұмыс шықпай жатқанда бір күш пайда болатынын сезіп жүрмін. Көбісі мақтанып, арнайы құрастырып айтуы да мүмкін. Бірақ мен өзімнен сезгенімді айтып отырмын.

Қарашаш Есенбай: «Шабыт - көбелектің гүлге қонған сәтіндей» деген сөз бар. Сіз туындыларыңызды салуда шабыт күтесіз бе, әлде міндетті деп қарайсыз ба?

Білмеймін, ақын-жазушылар қиналған сәтте жазып жатады ғой. Өзім ондай емеспін, менде шабыт күнделікті болады. Картинаның алдына отырсам, бірден суреттің ішіне кіріп кетемін. Тек уақыт тығыз болып, мүмкіндік жетпей жатады.

Қарашаш Есенбай: «Шабыттың бары, өмірде махаббаттың бары» деуші еді. Осы сәтте жеке өміріңізге де тоқтала кетсек?

Камила Жапалова: Қызымнан екі жиен немерем бар.Ал ұлым менің жолымды қуып, шетелде автокөлік дизайнында оқып жатыр. Жеке өмірім де керемет (күліп)! Өнердің арқасында жаным тыныш... Қандай да бір проблемадан қорқамын деп айта алмаймын. Бәрін өнер мен денсаулықтың арқасында өткеріп келеміз.

Қарашаш Есенбай: Оңтүстіктің қызысыз, бірақ қазір батыс өз еліңіз болып кеткен сияқты. Әдетте батыс пен оңтүстіктің тілінде, салт-дәстүрінде қатты айырмашылық бар. Сіз Атырауға қалай бардыңыз және сіңіп кету қаншалықты қиын болды?

Камила Жапалова: Атырауға келгеніме 20 жыл болды. Осы қаладан өнерім өсіп, дамып жатыр, сол үшін ризамын. Салт-дәстүрге келетін болсақ, арасында жақсысы да, жаманы да болады. Атырауға бірінші рет 1999 жылы келдім. Ол уақытта Иманғали Тасмағанбетов әкім еді ғой, сол кісі Атырауға өнерлі жастарды шақырды, соның ішінде мен де болдым. Өзім сол жылы Санкт-Петербургегі оқуымды бітіріп келген едім. Атырауға келіп, осы жерде тұрақтап қалдым. Екі қаланың сөйлеу тілі, дәстүрлері бөлек, дегенмен үйреніп араласып кеттім.

Қарашаш Есенбай: Кеше ғана Түркістаннан келдіңіз, бала кездер еске түсіп, туған жерге оралғыңыз келетін сезім болмады ма?

Камила Жапалова: Әрине, қанша дегенмен туған жерді сағынамын. Оның үстіне әке-шешем мен бауырларым сонда болғаннан кейін бір күш тартып тұрады. Түркістан гүлденіп жатыр ғой, болашақта «осы жердің қызы еді» деген шақыру болса, еліме қызмет жасайтын едім.

Қарашаш Есенбай: Қазір мемлекеттің суретшілерге деген көзқарасы қандай?

Камила Жапалова: Қоғамда халық өнерді жақсы көреді, бірақ жоғары жақтан өнерге аса мән беріп жатыр деп айта алмаймын. Сурет өнерін қолдайтын уақыт келген сияқты.

Қарашаш Есенбай: Байқайсыз ба актер, әншілерге көп көңіл бөліп, ал нағыз шығармашылық адамдар тысқары қалып жатады. Бұл олардың мінездерінен бе әлде басқадай себептері бар ма?

Камила Жапалова: Әншілер көңіл кетеріп, жұрттың қасында тұрғаннан кейін жақын тұрады ғой. Суретшілер тыныштықты жақсы көреді, өздерімен тілдесіп, шығармашылық жұмысын істейді. Билеп жүрсе, жұмысы бітпей қалады (күліп). Суретшілер де сондай қолдау алып жатса, шабыттанар еді.

Қарашаш Есенбай: Педагог, әрі дизайнер ретінде өзіңіздің пікіріңізді айтыңызшы, суретшілердің мәртебесін көтеру үшін не істеуге болады?

Камила Жапалова: Әнші мен биші көбейіп, олардың артында суретшілер тысқары қалып жатады. Марапаттау кезінде, мерекелік кештерде суретшілерді мүлде атамайды. Суретшілерге қосымша үйірмелер ұйымдастыру қажет. Мектептегі сурет пәнін қолға алу керек. Өйткені байқаймын болашақ суретші жоғары оқу орнына дайындықсыз келеді. Базалық білімі жоқ, ережелерді білмейді. Көрмелер немесе Арбат секілді суретшілердің бас қосатын орны болса. Ол шығармашыл суретшілердің ортасын қалыптастырар еді.

Қарашаш Есенбай: Сөз соңында алдағы жоспарларыңызбен бөлісе кетсеңіз.

Камила Жапалова: Мен негізі күн сайын өзгеретін адаммын (күліп). Әртүрлі армандар мен мақсаттар бар.

Ал негізгі жоспарыма келер болсам, жақында Атырауда өткен көрмемді көрген Орал қаласының әкімінің орынбасары Серік Қайырлиев сол жаққа да көрме өткізуге шақырып жатыр. Қазір соған дайындалып жатырмыз. Өнерді бағалап отырғандарына өте қуаныштымын.

Қарашаш Есенбай: Нағыз өнері түсінетіндер мен құрметтейтіндердің саны арта берсін! Өзіңізге де шығармашылық табыс тілеймін!

Авторы: Қарашаш Есенбай

Фото: Жеке мұрағаттан

ERNUR.KZ