Мұғалім КӘСІБИ БАЙҚАУЛАРҒА қатысуға МІНДЕТТІ ме?

Суретте: Шымкент қаласындағы "Педагогикалық идеялар" фестивальінен

Қазіргі білім беру жүйесінде мұғалімдерге қойылатын талап күн санап артып келеді. Олар оқушыларға білім беріп қана қоймай, өздерінің кәсіби шеберлігін жетілдіріп, жаңа әдіс-тәсілдерді меңгеруі тиіс. Осы мақсатта түрлі кәсіби байқаулар ұйымдастырылады. Мұндай жарыстардың мұғалімдердің дамуына ықпалы зор екені рас, алайда кейбір мектептерде оған қатысу міндет ретінде қарастырылады. Бұл қаншалықты дұрыс? Мұғалімнің кәсіби дамуы байқауларға қатысумен ғана өлшенуі керек пе?

Заң тұрғысынан қарасақ, Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының 51-бабында педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыруы міндетті екені көрсетілген. Бірақ мұнда «байқауларға міндетті түрде қатысу керек» деген талап жоқ. Сондай-ақ, «Педагог мәртебесі туралы» Заңның 7-бабында әр мұғалімнің кәсіби дамуға құқығы бары жазылған. Яғни, ұстаз өзінің біліктілігін арттырудың жолын өзі таңдауы тиіс. Ал «Педагогтерді аттестаттау ережесіне» сәйкес, жоғары санат алу үшін мұғалімнің кәсіби дамуға қатысуы бағаланады, бірақ ол тек байқаулар арқылы ғана емес, курстар, семинарлар, ғылыми-зерттеу жұмыстары сияқты басқа да әдістермен жүзеге аса алады.

Дегенмен, кейбір мектептерде мұғалімдерді байқауларға қатысуға мәжбүрлейтін жағдайлар кездеседі. Мұның басты себебі – білім мекемесінің рейтингісі. Егер мұғалімдер жүлделі орындарға ие болса, мектеп басшылығының беделі артады, ал бұл жоғарыдан бағалануы мүмкін. Осындай жағдайларда байқауға қатысу мұғалімнің қалауы емес, міндеті сияқты көрінеді.

Алайда заң бойынша мұндай тікелей міндет жоқ. Мұғалім кәсіби дамуға қатысуы тиіс, бірақ оның қай жолын таңдауды өзі шешуі керек.

Мұндай жүйенің артықшылықтары да, кемшіліктері де бар. Байқаулар мұғалімнің кәсіби өсуіне, жаңа әдістерді меңгеруіне және тәжірибе жинақтауына мүмкіндік береді. Жеңімпаз ұстаздар марапатталып, олардың еңбегі бағаланады. Алайда екінші жағынан, байқауларға мәжбүрлі түрде қатыстыру қосымша жүктеме туғызып, ұстаздың негізгі жұмысына кедергі келтіруі мүмкін. Көп жағдайда мұғалімдер формалдылық үшін қатысып, шығармашылық еркіндік шектеледі.

Осыған байланысты ұстаздардың пікірі екіге бөлінеді. Шымкент қаласы, №148 мектебінің 20 жылдық тәжірибесі бар жоғары санатты мұғалім Гүлмира Төлегенқызы:

«Кәсіби байқаулардың пайдасы мол, бірақ оларды міндеттеу дұрыс емес. Мұғалімнің басты мақсаты – сапалы білім беру. Егер байқаулар соған кедергі келтірсе, оның қажеті жоқ» – деп есептейді.

Ал жас маман Әсел Бекжанқызы:

«Жаңадан келген ұстаздарға байқаулар тәжірибе жинауға көмектеседі. Бірақ мұғалімнің өз еркі ескерілуі тиіс. Егер бұл тек есеп үшін ұйымдастырылса, онда байқаудың мәні жоғалады», – дейді.

Мұғалім байқауларға қатысуға міндетті емес, бірақ кәсіби дамуы тиіс. Заң бойынша байқауларға қатысу – мұғалімнің жеке таңдауы. Әр педагогтың өзін жетілдіру жолы әртүрлі: бірі байқау арқылы өссе, енді бірі күнделікті тәжірибемен шыңдалады. Байқауларды міндеттеудің орнына, мұғалімдерге шынайы мотивация беріп, олардың шығармашылық еркіндігін сақтаған жөн. Ең бастысы – ұстаздың өз ісін сүйіп, оқушыға сапалы білім беруі.

Байқаулар – қосымша мүмкіндік, бірақ кәсіби дамудың жалғыз жолы емес.