Ерғали Көшербаев, композитор: "Қазір намыссыз әнші жігіттер әйелден күшті билейді!"

Атақты Бетховеннің «Композитор – бұл да ақын» деген сөзі бар екен. Асылы сазгер сөз құдіретін түсінгенде тағы да жоғарыдағы сазгер айтқандай «Адам жанының отын қашай алатын музыка» тудырса керек-ті. Біздің бүгінгі кейіпкеріміз де өлеңдерді өміріне айналдырған, алдымен сазын емес, сөзін таңдайтын сазгер Ерғали Көшербаев.

Көп адам әнін жатқа айтқанымен, жүзін тани бермейтін композитормен сұқбатымыз сол тараптың сұрақтарымен басталды.

Ерғали Көшербаев: Менен неге сұқбат алуға қызықтың?

Қарашаш Есенбай: Сазгерлердің өмірі қызық қой, тылсым...

Ерғали Көшербаев: Әндер жайлы айтайық... Өйткені өнер адамдарының өмірінде сүзіп алатындай ештеңе жоқ. Тіпті ұлылардың өміріне қарасақ та солай. Сөз - үлкен құдіретке ие. Керемет өлең өзі ән сұрап тұрады. Сондықтан сөзге ән жазамын. Ал әннің кереметтілігі – жаратылыста «адамға жанды әуен арқылы салған» дейді. Ән мен өлең үйлескенде ғана жарылыс болады. Сол үшін сөз ұнаса мен бірден ән жазамын. Өйткені біз бір ауыз сөзге көш тоқтаған қазақтың ұрпағымыз. Оны мен ақындарға: «Сендер маған дұрыс өлең жазбасаңдар, мен дұрыс сазгер болмаймын!» деп айтып жүремін. Сол үшін де ақындарды қатты құрметтеу керек. Абай «Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы, Ол ақынның білімсіз бейшарасы» деп айтып кеткен. Қазір бейшара ақындар көп, бейшара сазгерлер көп. Негізі ардың биігінде ән жазу үшін, сөзді тәпсірлей алу керек. Мен өлеңнің шырылдап тұрғанын сезінгенде ғана жақсы ән тудыра аламын.

Қарашаш Есенбай: «Неге қызықтың?» дегеннен шығады, осыдан екі жыл бұрын өткізген кешіңіз «Бақыт қадірі» деп аталыпты. Қызық «уақыт қадірі», «ана қадірі» деген тіркестер құлаққа сіңіп кеткен. Сіздікі неге «Бақыт қадірі», әлде ол жерде бақыттың қадірін білмей қалып, сан соғу бар ма?

Ерғали Көшербаев: Жо-о-о-қ! ...Былай ғой «бақыт» дегенді әркім әрқалай түсінеді. Мұқағали «Бақыт деген - бала күндерің» десе, тағы біреу «Адамның бәрі сүйіскен сәттен бақытын іздеп жүргендер» деген. Сол айтпақшы, әркімнің түсінігіндегі ұғым. «Бақыт қадірі» деп қойғаным ... негізі адам өзі аңсаған нәрсені жүрегіне жақын алады ғой. Сол себептен қойдым. Бірақ мен «Бақытсызбын!» деп айтпаймын. Өзімнің өміріме ешкімді кінәламаймын, кінәлаған да емеспін. «Біреудің кесірінен өйтіп қалдым, болмаса басқаның кесірінен бүйтіп қалдым» деп адамды да, Алланы да жазғырмаймын! Мен қандаймын, қалай өмір сүргім келеді оны өзімнің қолыммен жасаймын. Ішкім келді, іштім! Менің аузыма ешкім құйған жоқ. Мен солай өмір сүруді қаладым, болды! Негізі адамдар бәрін өздері таңдайды. Мысалы қыздар да жақсы ана болғысы келе ме, болады! Ал болғысы келмесе болмайды! Бірақ біз осы жерде Құдайды жазғырамыз немесе біреуді кінәлап, қарғаймыз...

Мен үшін бақыттың деңгейі бөлек әрі жоғары. «Бақыт» деңгейіне келер болсақ, Абайға кетіп, дінге тірелеміз. Оны тіршіліктегі ештеңеге айырбастауға болмайды. Мен оны солай қабылдадым, бірақ «Бақыт қадірі» деген әнімнің сөзінде «Шын бақыттың білу үшін қадірін, Шын сағыну керек шығар, жарығым!» деген жолдар болған. Ойым басқа жақта болғанымен, халықтың деңгейінде жұмыс істегім келді. Мүмкін бір бақытсыз көрінгім келген де шығар?!

Қарашаш Есенбай: Сол кезде бақытсыз көрінгіңіз келген шығар, бірақ қазір бақыт қадіріне жеттім деп ойлайсыз ба?

Ерғали Көшербаев: Жоқ! Мен оның қадіріне жеткен жоқпын. Рас, бақытсызбын! Өнер адамы бақытты қошемет, қолдау деп түсініп жатады. Дұрыс та шығар?!

Қарашаш Есенбай: Бір сұқбатыңызда «Әндерімнің тарихын сырттан іздеудің қажеті жоқ, өзімнің тағдырым» деп айтыпсыз. Көбі мұңды...

Ерғали Көшербаев: Иә, әндерімді өзімнің тағдырымнан алып жаздым. Сол үшін де «Бақытсызбын!» деп кесіп айтып отырмын.

Қарашаш Есенбай: Сіз үшін бақыт деген ұғымға не саяды?

Ерғали Көшербаев: Бақыт деген - Тәңірді жүрекке сыйғызу!. Өйткені жер бетінде Тәңірге жақындаудан асқан, құлшылықпен жүруден асқан бақытты мен ойлай алмадым. Бәріміз де пендеміз ғой, сол бақытқа жетеміз деп ойлаймын. Дегенмен әлі жетпедім...

Қарашаш Есенбай: Жақсы, енді философиялық ой-толғаудан шығып, шығармашылыққа қарай ойыссақ. Кеше хабарласқанымызда студияда екеніңізді айтып едіңіз. Қандай жаңа әндер жазылуда, кімдермен жұмыс істеудесіз?

Ерғали Көшербаев: Сол тағы да өзімнің өмірімнен алып, дүниелер жазып жатырмын. Әннің сөзіне келгенде ақынның жаны маған ұқсай ма дегенге мән беремін. Өйткені барлығы біріккен кезде жақсы дүние шығады ғой. Мен негізі үш ақынмен ғана жұмыс істеймін, ал қалған ақындардың өзіме ұнаған өлеңдеріне ғана ән жазамын. Еркебұлан Кенехан, Тағайбек Тұрысбеков, Нұртас Тұрғанбек деген үш ақынмен өте жақынмын, бұл үшеуінен басқа ақындармен сырласып, ақылдасып жұмыс істеген емеспін. Ол үшеуімен сырымыз, жырымыз бір, тіпті өмір сүру стильдеріміз де ұқсайды (күліп).

Соңғы үш әнімді Мақпал Жүнісова апама жаздым. «Дәурен-ай», қыз ұзатуға жазылған «Әппағым» деген ән мен Мұқағалидың «Күндестік құрысын» деген ешкім ән жазбаған поэзиясына ән жазып, оны Жігер Ауыпбаев екеуі орындады. Мақпал апай мен Жігердің талғамдары да, сөз саптаулары да мықты ғой. Одан кейін Жазира мен Жанболатқа «Жанарымдасың» деген ән ұсынған едім, жақында жарыққа шығарғалы жатыр. Қыдырәлі мен Қарақатқа да бір әнімді ұсынған болатынмын, жуық арады естіп қаларсыздар. Одан кейін Роман Майғазиевтің соңғы әндерін жаздым.

Қарашаш Есенбай: Сіздің желідегі парақшаңыздан «Алпамыс» деген әнімді біреу иеленіп алмаса екен» деген сарындағы жазбаны көріп қалдым. Осы кезге дейін әндеріңізді иеленіп кеткендер бар ма?

Ерғали Көшербаев: Иеленіп кеткендер бар. Менен ән ұрлап жатса, кейде қуанамын. Кімдер екенін анықтап айтпай-ақ қояйын. Бірақ өздері менен қандай ән ұрлағанын біледі. Біреуі Сыр өңірінің жігіті, КВН ойнап жүрген бала екен. Қайратқа жазған бір әнімді, сосын «Диартқа» жазған «Шақыршы мені қасыңа» деген әнімді алыпты. Бірақ ол үшін жаға жыртыспаймын!

Ал «Алпамыс батыр» жайлы айтатын болсақ, ол қазақтың батыры ғой! Ұмытылып бара жатқан батырымызды дәріптеу мақсатында, еліміз ерлігін сезінсін деген оймен жазғанмын ғой, сөзі Тағайбек Тұрысбековтыкі. Бір жылдары мүшайрада бас жүлде алған шығарма. Ол әннің менікі екенін орындаушы да, «Алпамыс батыр» қорының басшылығы да біледі, заңды авторы да өзім.

Дегенмен кейде авторларды «Осындай әнім шықты, жаңа әнімді қабыл алыңыздар!» дейтін әншілер «өлтіріп» тұрады. Шығармасы автордың баласы сияқты ғой, мысалы балаңа біреу «Сен мен баламсың, анау сенің әкең емес!» десе өліп кетуге болады. Сол секілді авторларды айтпай жүретін әншілерге қатты күйініп, ертең біреуге кетіп қалмаса деп жазғанмын. Әншілердің соншалықты төмен деңгейде қарайтынына қарным ашады. Өнер деген оңай жол емес қой, әнші бір әні шықса «Менің жаңа әнімді қабыл алыңыздар!» деп халыққа ұсына салады. Ол әннің сөзін, әуенін жазған, аранжировкасын жасаған адамдарды неге айтпайды? Қандай еңбекпен келетінін неге көрсетпейді? Сол үшін біздің сахнамыз қатты былғанып кетті. Өйткені қазір екінің бірі әнші, ыңырсығанның бәрі Шәмші. Әнші өнер жолының ауыр екенін көрсетсе, базардағы картоп сатушының баласы сахнаны келіп былғамас еді. Сахнада қазақтың тарихынан, ұлттық өнерінен бейхабар әншілер бар. Оларды біз неге сахнаға жібереміз? Оларға қарап өскен ұрпағымыз кім болады? Негізінен көп нәрсенің дұрыс болмауына тікелей өнер адамдарының кінәсі бар!

Қарашаш Есенбай: Осы жайтты көптеген авторлар айтып жүр. Бірақ неге әншінің өзіне айтпайсыздар?

Ерғали Көшербаев: Авторларды атап жүретін өте сауатты адамдар бар. Мысалы Мақпал Жүнісова, Сәкен Майғазиев, Мейрамбек Бесбаев сияқты санаулы адамдар. Ал қалғандарына өресі жетпей тұрса не дейсің? Алдына барып «Менің атымды неге атамадың?» демейміз ғой. Әркімнің өз өресі білсін.

Қарашаш Есенбай: «Өнер былғанып кетті» деп жаңа айтып қалдыңыз, өткенде сұқбатқа хабарласқанымда да осы сөздерді айтып едіңіз. Қазақ өнеріне, өнерде жүрген адамдардың мәдениетіне көңіліңіз толмайтын сияқты.

Ерғали Көшербаев: Иә! Неге десеңіз біз баяғыда ақын десе Қадір Мырза Әлі, Мұқағали Мақатаевты елестетін едік. Қазіргі тірі классиктерден ақын десе Есенғали Раушанов, Бақыт Беделхан, Маралтай Райымбекұлы елестейді. Ал одан кейінгі буында ақын десең аузында дұрыс сөзі жоқтар. Мен оларды тіпті елестете де алмаймын! Сосын бәрі бесіктен белі шықпай, ақыл айтқыш. Абайдың өзі өлеңді 40-тан асқанда жазды емес пе? Олар оған жетпей ойшыл болып кеткен.

Тағы бір көңілім толмайтыны - қызының бәрі жалаңаш. Сахна мәдениеті бойынша, адам арқасын халыққа беріп тұруына болмайды. Ол былай тұрсын, қазір теріс қарап тұрып бөкселерін лақтыратын болған. Сосын өнер адамдарының ішінде мынадай еркектер бар, намысы жоқтығы сонша әйелден күшті билеп ән айтады. Ондай шоу қазаққа керек емес! Біз шынайылығымызды жоғалтып алмасақ, өзге ұлтқа мектеп болатындай ұлтпыз!

Бірақ біз еліктегіш халықпыз, танымалдылық үшін шешінуге де дайынбыз. Ақсақалдардың қадірін қашырып жібердік, оларды мазақ етіп пародия жасайды. Оны көрген жастар қарияны сыйлай ма? Қазір үлкен аналарды сыйламайтын болып келе жатырмыз. Оған да өнер адамдары кінәлі. Мысалы Шімән апа болып жүрген жігітке таң қаламын. Өзінің әжесі өзі сияқты ма екен? Ол елді күлдіру емес, алтын құрсақты аналарымызды жерге ұру ғой. Қазақ ешқашан бөтен шалдың иығына асылған жоқ. Осындай кішкентай дүниелер бізді рухсыздыққа алып келеді. Бізде өте сауатсыз ақындар, өте сауатсыз актерлар, өте сауатсыз пародистер көп. Халықтың ұлттық санадан алыстап бара жатқанына өнер адамдарын кінәлаймын. Неге жылай бермей патриоттық әндерді айтпасқа? Патриоттық әндерді шеттен келген қазақтар ғана айтуы керек пе?

Қарашаш Есенбай: Қаншама беделді адамдардан сұқбат алып жүріп байқағаным, көпшілігі сіз сияқты «Неге біз?» деп күйінеді. Көңілі толмаушылық барлығынан байқалады. Оралханның «Атау кересіндегі» кейіпкердей «Неге біз?» деп тоқталады. Бірақ әрі қарай жұмыс істемейді? Не кедергі, ауызбіршілік жетіспей ме?

Ерғали Көшербаев: Ауызбіршілік емес. Біздің қолымызда билік тұрған жоқ. Осы үшін көп күйінемін, жүрген жерімде айтып жүремін. Бізде авторлық қоғамдар бар, солар жұмыла жұмыс істеуі керек. Плагиат әндерді тоқтатып, ақындар мен композиторларды шақырып, жиналыста осындай мәселелерді талқылауы керек. Көркемдік кеңесті де солар құрып сапасыз әндерді тоқтатса. Қазір ауызбірішілік бар, жоқ дейтін заман емес, билік бар, соған бағыну бар дейтін заман. Кейде осындай өмір сүріп кеткенімізге қынжыласың. Бірақ ертең барлығы түзелетініне сенемін. Өйткені қазір бізде шетелдің біраз әнін атына жазып алып композитор болып жүргендер бар. Оларға тоқтау қойылып, әшкере болатын күн де келер. Өнер міндетті түрде жүйеленеді.

Қарашаш Есенбай: Плагиат демекші, кеше ғана бір бағдарламадан «Қазақстандағы әндердің тоқсан пайызы ұрлықы әндер» деп айтып қалды. Осы ақпаратпен келісесіз бе?

Ерғали Көшербаев: Келісемін! Өйткені біз ақ тер, көк тер болып жылына 3-4 ән жазып жүргенде, көз алдымызда атын естімеген, көрмеген кішкентай буын шықты. Олар жаңбырдан кейінгі саңырау құлақтай көбейе бастады. Соларды зерттей бастағанда байқағаным «ала береді» екен ғой. Басқаныкы екені байқалмай қалу себебі, шетелдің әнін алып сөз жазсаң нотасы өзгеріп кетеді. Өйткені біздің тіліміз керемет қой, буынға салғанда өзгереді! Бірақ гормония сақталады. Оны байқамайтындар көп.

Қарашаш Есенбай: Сіздің әндеріңізді ұрлаған бауырларыңыз болғанын жоғарыда айттыңыз. Ал шетелдік өнер иелерінің ұрлағанын байқамадыңыз ба?

Ерғали Көшербаев: Ұрлаған жоқ, бірақ қолқа салғандар болды. Мысалы Қырғыстаннан, Ресейден ұсыныс айтқандар бар. Жақын арада Ресейге барамын деген жоспар бар. Сол жақтың өнер адамдарымен шығармашылық байланыста болмақпын. Осы Қазақстанда хит болған әндерімнің біршамасына Ресейдің ақындарына сөз жаздырып көремін. Ресейге кетуіме түрткі болған олардың жұмыс істеу сапасы. Әншілерінің маған ұнайтын тұсы әннің мінезін аша алады. Алдағы екі-үш айдың ішінде кетуім мүмкін. Қазір бір студиямен келісім шарт жасау үстіндеміз.

Қарашаш Есенбай: Біршама әніңіздің сөзін де өзіңіз жазғаныңызды байқадым. Ондай өнер де бар. Қайсысы дұрыс сияқты әнге сөзді өзіңіз жазған ба, әлде басқа ақындармен жұмыс естеген бе?

Ерғали Көшербаев: Біраз әніме сөз жазғанмын, кейбір әншілерге де сөз жазғанмын. Кейде өтірік ақындарды тыңдағанда өзімді ақын санаймын. Бірақ Мұқағали, Есенғали Раушановтарды оқығанда өзімді ақынмын деп есептемеймін. Мен олардың кітабын оқып жүрсем әнге сөз жазбаймын. Ал болмайтын әндерді тыңдаған кезде, қарным ашып өлең жазамын. Өмірдің өзі солай ғой. Өлең - киелі дүние! Оған мен қатты ауырып ән жазамын. Сөйтіп жүріп өлеңді өз өміріме айналдырып аламын. Осы себептен де бес жылымды босқа жоғалтқан кездерім болған. Өзіме өзім солай жасадым, өмірімді де өз қолыммен талқандадым. Өйткені құдіретті дүние қалдырғым келіп, өнерге берілдім. Әннің тағдырын кештім. Негізі композитор өлеңді түсінбегені дұрыс па деп ойлаймын. Өйткені өлең адамды жұтады екен.

Қарашаш Есенбай: Сізді көпшілік композитор ретінде танығанымен, ән айтатын да қырыңыз бар. Сол жақта қандай жаңалықтарыңыз бар?

Ерғали Көшербаев: Мен өзіме ұнаған әнді ғана айтамын. Анамды жақсы көремін, әні мен сөзін өзім жазып «Анашым» деген бір ән айтқан болатынмын. Соңғы туындым Ержан Тоқтар деген азаматтың сөзінде жазылған «Мұқағали мұңды өлең» деген әнді жақында жарыққа шығарамын. Сол сияқты жан дүниемді тебірентер сөздер болса орындаймын.

Қарашаш Есенбай: Шәкіртеріңіз бар екенін білеміз, оларды да баптап жүрген шығарсыз, ақылыңызды айтып?

Ерғали Көшербаев: Ойбоой, қазір жастар ақыл тыңдамайды ғой. Бағанадан бері саған ақ тер, көк тер болып айтып жатқаным, ішім толып қалған ғой. Сен сияқты сырласатын, әңгімелесетін адам жоқ менде (күліп). Өмірім студия, үй, Жазушылар Одағының арасында өтіп жатыр. Бірақ дұрыс болсын деген ниетпен жастарға білгенімізді айтып отырамыз. Сенесіз бе, кейде баланың басында ақпарат толып қалғаны соншалықты айтқаныңды қабылдамайды. Мінезім қиын болғандықтан, кейде шарт бұрт кетіп жатамын. Түсініп қайта келетіндер бар.

Қарашаш Есенбай: Қайта келмей қойғандар да бар ма?

Ерғали Көшербаев: Бар, бірақ көп емес.

Қарашаш Есенбай: Жаңа сырласатын адамым жоқ деп қалдыңыз. Бұдан кейін сіздің жеке өміріңіз туралы сұрамай кете алмаспыз..?

Ерғали Көшербаев: Оны қалай айтамын (күліп)? Сен осыны сұрамасын деп баста, кім қалай өмір сүруі өзінің еркінде деп айтып кеттім. Менің ішімде өзіме деген мұңым, налам бар. Бұл сұраққа мен Бақыт Беделхан ағамның бір шумағымен жауап берейін.

«Құдай қойған драмадай күрделі,

Тағдырым бар мүлде бөлек сүрлеуі.

Кісендеулі жүрегіме қарамай

Мен сүйемін өмір дейтін түрмені!».

Қарашаш Есенбай: Ендеше, "сүйіктіңіздің" тосын сыйлары таусылмасын! Сұқбатқа уақыт бөлгеніңіз үшін көп рақмет!

Фото кейіпкердің жеке мұрағатынан.

Автор: @karashash_esenbay

ERNUR.KZ